Константы Галчинский
Письмо пленного
Любимая вечно мною!
До завтра, ведь сон так близко.
Твоя тень – бес за стеною –
В весенней ночи провисла.
.
Единственная на свете,
Как хочется быть с Тобою!
Прохладой Ты стала летом,
И варежками – зимою.
.
Ты стала весенним счастьем,
И летним, осенним, зимним.
Поведай, хотя б отчасти,
Сквозь сон неуёмным ливнем:
.
За что мне награда эта –
С тобой забывать тревоги !
Ты мир наполнила светом,
Ты – песня моей дороги.
.
Konstanty Ildefons Gałczyński
List jeńca
Kochanie moje, kochanie,
dobranoc, już jesteś senna –
i widzę Twój cień na ścianie,
i noc jest taka wiosenna.
. /
Jedyna moja na świecie,
jakze wysławię Twe imię?
Ty jesteś mi wodą w lecie
i rękawicą w zimie.
.
/
Tyś szczęście moje wiosenne,
zimowe, latowe, jesienne –
lecz powiedz mi na dobranoc,
wyszeptaj przez usta senne:
. /
za cóż to taka zapłata,
ten raj przy Tobie tak błogi?..
Ty jesteś światłem świata
i pieśnią mojej drogi.
.
Константы Галчинский
Губы и полнолуние
В ночи смотрю я танец снов
и полнолунье это, вновь
оно – секрета половина,
.
/
что я открыл в какой-то час –
как свет луны дрожал и гас,
над тенью головы вдруг минул.
. /
«На полнолуние сейчас
cмени-ка месяц, как в тот раз!» –
мне приказала ты, шалунья.
.
В сиянье бледном мы парим,
сроднились губы, до крови
порезало их полнолунье.
.
Konstanty Ildefons Gałczyński
Usta i pełnia
Oto jest noc tańczących snów
i wschodzi nów na niebo znów
jak sekret, który do połowy
.
mówiłem tobie i w inny czas,
gdy nów podobny drżał i gasł
tuż ponad cieniem twojej głowy.
.
I dziś, jak wtedy, palcem weń
wskazując, rzekłaś: «Drogi, zmień
ten księżyc, nich się w pełnię spełnia».
.
I nagle – burza srebrna, i
zbratane usta aż do krwi
przecięła zwierciadlana pełnia.
.
Константы Галчинский
Сон солдата
Снится снова: он – в лодке…
Ах, как близко домой!
Там дочурка спит кротко
И в почёте покой..
/
Жена хлопнет в ладоши,
Удивит тиху рань.
И совсем не нарочно
Вдруг зардеет герань.
.
Калитка – встречи точка,
Где слёзы – словно бусы.
Так тихо! Спит ещё дочка.
Слава, тебе Иисусе!
.
– Как мама? – В порядке.
Живём мы затишьем.
Всё хлопоты, грядки.
Спасибо Всевышнему!
.
– Есть хочешь? – Нет, не надо.
– Хоть выпей чаю ты.
– Всмотреться мне отрадно
В тебя, в дочь и цветы.
.
Konstanty Ildefons Gałczyńki
Sen żołnierza
Płynie w łodzi zielonej…
ach, do domu tak blisko!
chwila jeszcze i schyli się
nad córeczki kołyską.
.
Żona zaklaszcze w dłonie,
jak ptak do furtki pomknie ——
zaczerwienią się mocniej
na klombach pelargonie.
.
Przy furtce pocałunki,
przy furtce łzy rzęsiste…
Jak cicho! Córka śpi.
Dzięki Ci za to, Chryste!
.
– Matka zdrowa? – Zdrowiutka.
Ot, wszystko po dawnemu.
Co było – przeminęło,
dziękować Najwyższemu!
.
– Głodnyś? – Nie, nie! nie trzeba
– A może chcesz herbaty?
– Nie, nie. Daj się zapatrzeć
w ciebie, w dziecko i w kwiaty..
Константы Галчинский
Элегия
Ясно стало, что болен я,
ведь вреден сыр мне, например;
и семью шпагами меланхолии
пронзён я, как Аполлинер.
.
Часто гудит голова, как улей,
пользы нет тогда от меня, поверь.
А было когда-то… Лишь мне подмигнули б …
эх, девушки, слаб я теперь.
.
Совсем не сплю. Ха! Смерть стучится,
и стало холодно в крови,
я дверь открыл – стоит костиста:
– Идем в танец со мной, К.И.!
.
Ну что ж – я принял приглашенье,
хотя в пижаме это делать foux-pas *.
И с этой дамой, как в затменьи,
идём сквозь дождь и ветер без тропы.
.
Когда фонарь взошёл над нами,
смерть вдруг – в плач и крик:
– Дырок аж семь в твоей пижаме?
Ты очень похож на семёрку пик.
.
– Да, – отвечаю, – заболел я,
моя любимая или ma chère **.
Ведь семью шпагами меланхолии
пронзён я, как Аполлинер.
— — — — — — — — — — — —
* (анг.) – неприлично, бестактно;
** (франц.) – голубушка, милашка, моя дорогая.
.
Konstanty Ildefons Gałczyński
Elegia
Coraz bardziej wszystko mnie boli
już mi szkodzi nawet i ser;
siedmioma szpadami melancholii
przebity jestem jak Apollinaire.
.
Głowa od rana puchnie jak bania,
cóż za pożytek z takich bań?
Kiedyś… wciąż… panie. A dziś się słaniam
na nogach nocą, proszę pań.
.
Bo spać nie mogę. Ha. Ktoś stuka
kościstym palcem do mych drwi.
Już wiem, Poznaję: to kostucha:
– W taniec – powiada – pójdź, K.I.
.
No, cóż, przyjmuję jej ofertę,
choć tak w piżamie to faux-pas.
I już mnie ciągnie ta dama przez wertep,
gdzie deszcz i noc, i wiatr, i mgła.
.
Gdzieś pod latarnią w wietrzną zamieć
kostucha nagle w płacz i krzyk:
– Skąd ma pan siedem dziur w piżamie?
Wyglądapan jak siódemka pik.
.
– Właśnie – powiadam – to mnie boli,
moja kochana, czyli ma chère:
Siedmioma szpadami melancholii
przebiłem się jak Apollinaire.
.
Константы Галчинский
Собачий сон
Цветной капусты поле
мне хватит на всю жизнь,
капуста – сытость, воля
и кости, что держись,
и даже булки с маслом,
в желудок я б их снёс.
Ох, как мне жить прекрасно.
Ох, славненький я пёс.
.
Смотрю: чулан запущен,
а в нём поставлен стол,
на ножках он говяжьих,
владетель их был вол.
Сожру я эти ноги,
затеяв царский пир.
Ах, жить мне без тревоги.
Ах, распрекрасный мир.
.
Коровы ходят близко,
их шестьдесят и шесть,
я к ним, а то сосиски,
горячи, только есть.
Сосисок без подделки
километровый рой.
Ах, мысли – мои стрелки!
Ох, мир преславный мой!
.
Я вижу леса краски,
ведь вереск в нём цветёт,
а лес весь из колбаски,
как соус вереск тот.
Его нарвать не бремя,
он в миске суперкласс.
Ах, чудненькое время,
Ох, небывалый час.
.
Я осень рассекретил
по дождевым тропам,
и с дерева котлеты
летят к моим стопам.
Блеск жира на ресницах,
мне не грозит сума,
луне-свинье не скрыться.
Весь мир сошёл с ума.
Весь мир сошёл с ума.
.
Konstanty Ildefons Gałczyński
Sen psa
Na polu kalafiory,
na całe życie dość,
każdy kalafior spory,
i w każdym rośnie kość,
więc podjem znakomicie,
aż po żołądka kres.
Och, piękne, piękne życie.
Och piękny jestem pies.
.
Przechodzę do alkowy,
w alkowie stoi stół,
ma czworo nóg wołowych,
wędzonych w dymie z ziół,
pożeram wszystkie nogi,
zostaje tylko blat.
Ach! mój żywocie błogi.
Ach! piękny, piękny świat.
.
Po łączce chodzą krówki,
słownie sześćdziesiąt sześć,
podchodzę, to parówki,
gorące, tylko jeść,
parówki autentyczne,
kilometrowy zwój,
Ach! chwile niebotyczne.
Och! piękny świecie mój.
.
Na wzgórku stoi lasek,
a w lasku pachnie wrzos,
ten lasek też z kiełbasek,
i widzę, wrzos to sos,
więc cały lasek wcinam,
rozlewam wrzos do waz,
Ach! cudna to godzina.
Och! niebywały czas.
.
Już jesień jest niestety,
deszcz chlupie chlup, chlup, chlup,
spadają z drzew kotlety,
a wszystkie do mych stóp,
tłuszcz pryska mi na rzęsy,
sztukamięs pędzi wiatr,
wieprzowy wschodzi księżyc,
Zbaraniał cały świat.
Zbaraniał cały świat.
С польского перевел Сергей Гупало.
.
Корнель Филипович
РЕДКОСТНАЯ БАБОЧКА
Рассказ
Осеннее раннее утро выдалось солнечным и спокойным. Ветра не было, но когда я отворил двери и окна, холодный, наплывающий с затемненной стороны дома, воздух хлынул в квартиру. Окна моей комнаты выходили на южную сторону, солнце грело, и здесь быстро становилось тепло. Я листал какую-то книжку, ожидая, когда моя комната наполнится чистым воздухом, после чего я должен был закрыть двери и окна и начать работать. Поднятыми над книгой глазами я отрешенно смотрел перед собой. В этой ситуации я видел всё и одновременно ничего, впрочем, что-то видеть надобности не возникало, ведь за много лет в моей комнате ничего не изменилось. Мебель и вещи не сдвинулись ни на сантиметр, ничего не исчезло, а прибавилось немного.
Но вот неожиданно, на углу пустого стола, на расстоянии метра-полтора, я заметил живое существо, которого не видел давно, а так близко – наверное, никогда. Это была бабочка-парусник. Когда полвека назад эта необычная и очень редкостная бабочка появилась в поле моего зрения, душу наполняли чувства, каких невозможно с чем-то сравнить. Ее вид просто перехватывал мне дыхание в груди. Тогда я очень хотел ее поймать и держать трепещущуюся в сетке, потом – на ладони, а затем, – ах, конечно! – отравить хлороформом, распять её прекрасные крылья на дощечке, пришпилить её. Хотел эту бабочку иметь в коллекции! Чтобы была возможность постоянно смотреть на неё! Я так желал быстро схватить бабочку, что в минуты, когда она издалека прилетала и садилась на цветах, камне или на пне, для меня, кроме неё, ничего не существовало. Не существовало времени, мира, дома, семьи, школы. Ничего. Даже я сам забывал о своем существовании.
И вот сейчас, утром, в начале октября 1975 года, эта необычная бабочка прилетела издалека и уселась близко меня, не дальше чем на расстоянии протянутой руки. Я совсем не сомневался, что это она. Странница, путешественница, неутомимая, словно птица, в своем быстром и точном полёте. Она была не из тех хрупких обыкновенных бабочек, с которыми ветер играет, как с падающими с деревьев листьями. И не из каких-то слабых и глупых насекомых, которые неизвестно откуда появились и никуда не хотят возвратиться. Живут минутой и местом, где случайно оказались. Она – бабочка-парусник – путешествовала далеко, но знала, куда и зачем. Парила она, главным образом, на большой высоте. Но, бывало, под влиянием какого-то воспоминания, приказа или, может быть, для отдыха и передышки, перерывала полёт. Складывала крылья и медленно, нежно колышась, плавно садилась на белые дурманящие запахом цветы дикой сирени, на куст терновника, на влажный берег ручья, на сухую тропинку, по которой шёл именно я. Это были минуты, когда на мгновенье я имел бабочку в поле своего зрения, – но она срывалась и летела прочь. Её поспешность, казалось, свидетельствует о том, что это была не обыкновенная бабочка, а тайный посланец, который торопится с приказом от кого-то великого. Бога, солнца, короля? Была она осторожная, бдительная и пугливая, но не трусливая: знала, что тайна, которую ей доверено, не должна попасть в чужие руки. В десять или двенадцать лет я не знал, что, охотясь на бабочку и забирая её свободу и жизнь, могу прервать какие-то важные нити, соединяющие вещи и дела этого мира: взгорья, долины, скалы, цветы, небо, землю, воздух, воду, ночь и день. Хотя, возможно, я что-то и знал, но моя жажда владеть была сильнее, чем боязнь, что получится нечто плохое? Тогда мог разрушиться целый мир, могли высохнуть реки и завянуть все цветы – лишь бы я имел ту прекрасную бабочку!
И вот теперь имею это маленькое существо возле себя, внутри своей комнаты. Бабочка неторопливо шла, шагала по краешку стола, складывая и раскрывая свои чудесные крылья. Их материал – высшего качества, свежесть цветовая – несравненная. Безупречный фасон, безукоризненная элегантность. Самое совершенство, будто этому паруснику выпало предназначенье существовать вечно. Бабочка сложила крылья, на мгновенье потушила ослепительный блеск расцветки, выключила напряжение контрастов желтизны, черноты, голубизны, красноты, неподвижно застыла. Теперь она казалась серой и невзрачной. Вероятно, была измучена далеким путешествием. Отдыхала. Я тоже сидел не двигаясь, смотрел на неё. Это длилось долго. Я мог в любую минуту, если бы только захотел, сделать шаг в сторону окна, закрыть его, пленить бабочку, это был только вопрос упреждения её движения. Почему я не поднялся и не закрыл окно? Пятьдесят лет назад я это сразу же сделал бы. Но теперь, чем больше я пребывал в этом новом для меня состоянии, тем больше терял шанс. А я ведь знал, что подобное в другой раз в жизни не случится, ибо это – чудо, которое никогда не повториться. Бабочка пошевелила крыльями, раскрыла их – и я снова увидел их жёлтую, бархатную внутреннюю сторону с мозаикой чёрных, продолговатых пятнышек, испещрённую красными и синими крапинками, словно драгоценными камешками. Я еще раз увидел её совершенство, увенчанное двумя острыми, как у ласточки, хвостиками, которые говорили: это и есть совершенство формы, которая не может быть лучше, ибо иначе было бы хуже. Ещё я мог удивляться лёгкости, отличительной раскраске, очарованию и силе этой бабочки. И тому, что описать не удается: особенности, исключительности этого насекомого как явления.
Бабочка-парусник не отлетала. Складывая и раскрывая крылья, на своих белых волосатых лапках медленно кружила по деревянному столу. Если и не было ещё поздно, чтобы её поймать, то, наверно, это была последняя минута или очень маленькая часть той минуты, за которую я мог совершить это. Но я ничего не сделал.
Ведь на самом деле я был тем же существом, которое пятьдесят лет назад охотилось на эту необычную бабочку, но мои чувства со временем стали другими, теперь они имели иное качество. Я был мужчиной, который ещё достаточно хорошо видит и сильно переживает, но также и тем, кто ничего не сделает для того, чтобы овладеть вещью своего удивления. Потому, что я уже не молодой, мои самые сильные чувства уже граничили с тем, что меня переживет – с большой бескорыстностью и безразличием. Было мне немного печально, а это чувство имело какой-то обидный, терпкий и горький вкус, словно мне стало жаль чего-то, того, чего во мне не было. Хотя бабочку я ещё видел, правильно оценивал её красоту и необычность – от неё не исходила та волшебная фантазия, которая когда-то меня наполняла злым и жестоким желанием утолить жажду овладения. В ту минуту, когда бабочку-парусник я ещё видел и думал о ней, она неожиданно – хоть я ведь того и ожидал – сорвалась, описала в воздухе дугу и исчезла. Исчезла, перестала существовать, как неожиданно обрывается мысль, угасает изображение и стихает звук. Остался пустой угол стола. Стены. Двери. Окна.
С польского перевел Сергей ГУПАЛО.
.
Kornel Filipowicz
RZADKI MOTYL
Był jesienny spokojny słoneczny poranek. Nie było wiatru, ale gdy otworzyłem drzwi i okna, chłodne, napływające z ocienionej strony domu powietrze zaczęło przewiewać wnętrze mieszkania. Okna mojego pokoju wychodziły jednak na południe, słońce grzało, w pokojoi było ciepło. Przerzucałem jakąś książkę, czekałem, aby całe moje mieszkanie napełniło się czystym powietrzem, ja potem miałem zamknąć drzwi i okna i zabrać się do pracy. Podniosłem oczy znad książki i patrzyłem bezmyślnie przed siebie. Patrząc tak widziałem wszystko, nie widząc jednocześnie niczego, zresztą nie potrzebując niczego widzieć, gdyż od wielu lat w moim pokoju prawie nic się nie zmieniło. Meble i przedmioty nie poruszyły się ani o centymetr, niczego spośród nich nie ubyło, niewiele przybyło.
I oto nagle, na rogu pustego stołu, w odległości metra, najwyżej półtorej, zobaczyłem istotę żywą, której nie widziałem bardzo dawno, a z tak bliska – chyba nigdy. Był to Paź żeglarz. Gdy pół wieku temu ten niezwykły i bardzo rzadki motyl pojawiał się w zasięgu mojego wzroku, doznawałem uczuć, których siły nie da się z niczym porównać. Jego widok po prostu zapierał mi dech w piersiach. Jakże bardzo pragnąłem go wtedy mieć – złowić, mieć trzepocącego się w siatce, trzymać go w dłoni, potem, ach oczywiście, zatruć go chloroformem, rozpiąć jego piękne skrzydła na deseczce, przebić go szpilką, mieć go w zbiorach! Móc często patrzeć na niego! Pragnąłem go tak bardzo schwytać, że w chwilach, kiedy przylatywać z dalekich stron i przysiadał na sekundę na kwiecie, kamieniu, na pniu drzewa, to w takich chwilach wszystko inne przestawało istnieć. Nie istniał czas, świat, dom, rodzina, szkoła. Nic. Nawet ja sam zapominałem o swoim istnieniu.
I oto teraz, w pewien ranek na początku października 1975 roku, ten niezwykły motyl przybył do mnie z bardzo daleka i usiadł blisko mnie, niewiele dalej niż na odległość wyciągniętej ręki. Nie miałem żadnych wątpliwości, że to jest on. To był on, wędrowiec, podróżnik niestrudzony o locie szybkim i sprawnym jak lot ptaka. To nie był żaden z tych wątłych i pospolitych motyli, z którymi wiatr igra jak z opadającymi z drzewa liśćmi, żaden z tych słabych i głupich, które nie pamiętając skąd pochodzą – nie pragną nigdzie wrócić. Żyją chwilą i miejscem, w którym się przypadkowo znalazły. On – Paź żeglarz – odbywał podróże dalekie, ale wiedział dokąd i po co. Szybował przeważnie na dużych wysokościach, ale czasem tknięty jakimś wspomnieniem lub nakazem, lub może dla odpoczynku i wytchnienia, przerywał lot, składał skrzydła i powoli, kołysząc się łagodnie, spływał na biały, o woni odurzającej, kwiat dzikiego bzu, na krzak tarniny, na wilgotny brzeg strumienia, na suchą ścieżkę, którą właśnie szedłem. To były chwile, kiedy na moment miałem go w zasięgu wzroku – ale on natychmiast zrywał się i odlatywał. Jego niecierpliwy pośpiech zdawał się świadczyć o tym, że nie był to zwykły motyl, ale tajemny posłaniec podążający z rozkazem od kogoś wielkiego – Boga, słońca, króla? Był ostrożny, czujny i płochliwy, ale nie z tchórzostwa; wiedział, że tajemnica, którą mu powierzono, nie może wpaść w cudze ręce. Wtedy, gdy miałem lat dziesięć lub dwanaście, nie wiedziałem, że polując na niego, odbierając mu wolność i życie, mogę spowodować zerwanie jakichś bardzo ważnych nici łączących rzeczy i sprawy tego świata: wzgórza, doliny, skały, kwiaty, niebo, ziemię, powietrze, wodę, noc i dzień. A może jednak coś niecoś wiedziałem, tylko moja żądza posiadania była silniejsza niż lęk, że stanie się coś złego? Wtedy – mógł zawalić się cały świat, mogły wyschnąć rzeki i zwiędnąć wszystkie kwiaty – bylebym ja tego pięknego i rzadkiego motyla miał!
Oto miałem go teraz bardzo blisko siebie, wewnątrz mojego pokoju. Szedł, kroczył powoli brzegiem stołu zamykając i otwierając swoje cudowne skrzydła. Ich materiał był najwyższej jakości, świeżość kolorów niezrównana. Krój nienaganny, elegancja nieskazitelna. Wykończenie szczegółów tak solidne, jakby Paź przeznaczony był, aby istnieć wiecznie. Motyl złożył skrzydła, zgasił na chwilę olśniewający blask kolorów, wyłączył napięcie kontrastów żółtości, czerni, błękitu, czerwieni, zastygł nieruchomo. Wydawał się teraz szary, niepozorny. Był pewnie zmęczony daleką podróżą. Odpoczywał. Ja także siedziałem bez ruchu, patrzyłem na niego, trwało to długo. Mogłem w każdej chwili, gdybym tylko zechciał, zrobić krok w stronę okna, zatrzasnąć je, uwięzić motyla, była to tylko kwestia uprzedzenia jego ruchu. Dlaczego nie zerwałem się, nie zatrzasnąłem okna? Dlaczego? Pięćdziesiąt last temu byłbym to już dawno zrobił. A teraz im dłużej to trwało, tym bardziej traciłem szansę. A wiedziałem przecież, że coś takiego drugi raz w moim życiu się nie zdarzy, że to jest cud, który się nie powtórzy. Motyl poruszył skrzydłami, rozwinął je – i znów zobaczyłem ich żółte, aksamitne wnętrze pokryte mozaiką czarnych, podłużnych plamek i ozdobione czerwonymi i niebieskimi cętkami niby klejnotami. Jeszcze raz zobaczyłem jego doskonałą całość zakończoną dwoma podobnymi do jaskółczego ogona szpicami, które zdawały się mówić: oto jest zakończenie formy, które nie może być inne, bo byłoby gorsze. Jeszcze mogłem podziwiać jego lekkość, dystynkcję, wdzięk, siłę. I to, czego opisać się nie da: szczególność, wyjątkowość tej istoty jako zjawiska.
Paź żeglarz nie odlatywał. Składając i rozkładając skrzydła kroczył posoli na swoich białych, kosmatych łapkach po drewnie stołu. Jeśli nie było już za późno na to, aby go zdobyć, to na pewno była ostatnia po temu chwila, ostatnia, bardzo już krótka część chwili, w której mogłem tego dokonać. Ale nie zrobiłem tego.
Bo wprawdzie ja byłem ciągle tą samą istotą, która pięćdziesiąt lat temu polowała na tego niezwykłego motyla, ale moje uczucia były już inne, miały inną jakość. Byłem jeszcze ciągle wystarczająco chłopcem, który bardzo dobrze widzi i dostatecznie mocno przeżywa, ale byłem już tym, który nie uczyni nic, aby przedmiot swojego podziwu posiąść. Bo byłem stary i moje najsilniejsze nawet uczucia graniczyły już z tym, co mnie przeżyje – z wielką bezinteresownością i obojętnością. Było mi jednak trochę smutno, a uczucie to miało jakiś przykry, cierpki i gorzki smak, jakby mi było żal za kimś, kogo we mnie już nie było. Choć jeszcze widziałem motyla, choć doceniałem jego piękność i niezwykłość – nie biła już od niego ta czarodziejska fascynacja, która kiedyś przejmowała mnie całego złym, okrutnym, domagającym się natychmiastowego zaspokojenia pożądaniem. Paź, w chwili gdy go jeszcze widziałem i myślałem o nim, niespodziewanie – choć tego przecież oczekiwałem – zerwał się, zatoczył w powietrzu łuk i zniknął. Zniknął, przestał istnieć, tak jak urywa się nagle myśl, jak niknie obraz i cichnie dźwięk. Został pusty róg stołu. Ściany. Drzwi. Okna.
.
Тадеуш НОВАК
Выхождение из сна
Р а с с к а з
Сначала ко мне приходил только старичок. К моей кровати он медленно приближался на руках, между которыми блестела полированная, словно кувшин, голова. Вероятно, ещё не отвык подкручивать усы, но не мог этого делать, потому и двигал ими вверх и вниз – ну прямо тебе сом из Вислы. Позже приходили другие. Оставляли под моей подушкой то яблоко, то пряник, то вырезанный из дикой сирени пистолет. Я просыпался рано. Заглядывал под подушку. Но там ничего не было. Я подозрительно смотрел на младшего брата. Возможно, он знал о моих ночных посетителях и забрал мои подарки? Всё выяснилось только тогда, когда пьяному отцу приснился расписной сундук, наполненный дукатами. В радостном возбуждении отец всех разбудил, приказал зажечь свечу и по всем углам искать этот сундук. Конечно, мы ничего не нашли. Но дома было как в аду. Отец винил маму в том, что он до конца своей жизни будет нищим, ибо она тайком отнесла сундук к родственникам. Напрасно мама убеждала отца, что он пьяный, а много денег только привиделось во сне. После этого я всегда перед сном, как молитву, произносил пожелание, чтобы мне не приснился сундук. Тогда же я узнал, что мой дедушка не из нашей деревни, а из совсем другой, под названием Сон. А ходит дедушка так странно только потому, что никто в деревне не знает, как нужно правильно ходить. Тем не менее – не всё мне было ясно. Ведь если дедушка из другой деревни, в которой никто не знает, что нужно ходить на ногах, то почему он является ко мне и приносит подарки? Правда, я знал, что там люди имеют очень глупого солтыса*, который как-то издал распоряжение, чтобы лошадей кормили не сечкой, а только овсом. Неужели меня хотели ублажить и избрать солтысом? Но я никогда не слышал, чтобы дети становились солтысами. Я бы ещё больше переживал, если б не свадьбы, громко сыгранные по поводу бракосочетания наших девушек с парнями этой странной деревни. С той поры между нашими двумя деревнями появилось согласие. Деревне Сон мы дали своего солтыса, и жители этой деревни в знак благодарности начали ходить нормально, как все люди. Я мог это проверить на себе. Мой дедушка являлся ко мне уже на ногах, прекратил по-рыбьи двигать усами, другие гости – перестали приносить подарки, а целыми ночами рассуждали о Витосе** и Кассе Стефчика***. Со временем это мне надоело. К счастью, мои гости появлялись всё реже и реже. И вот в одну ночь пришел только старичок. И то не целиком, а только до колен. Зато одет был ярко: в белой, вышитой цветами мальв, сермяге, в краковской шапке с павлиньими перьями. Он танцевал надо мной, словно привязанное верёвочкой облако, но не притопывал. Не имел сапог. Когда я посмотрел на его колени, а потом ниже, он начал подкручивать усы. Но мне не нужно было большего. Сапоги меня уже не интересовали главным образом потому, что я и сам гонял босиком, и мои стопы настолько отвердели, что в костёле все смотрели на меня, как на шагающего в конюшне новорожденного жеребёнка. Такие ступни помогали, когда соседка-ровесница валила меня на землю и забиралась мне в пазуху. Тогда мне только стоило применить ноги, точнее – ступни, и она уходила с рыданьем прочь, унося в ладонях небольшие дыни ягодиц. Итак, у своего дедушки я не сумел увидеть сапог. Уже не помню, когда он умер и ушёл из моего сна. Не знаю также, имел ли он сапоги, когда входил в рай оберком****, или же танцевал босой. Понемногу я и сам выходил из сна. Неожиданно я встретил своих давних знакомых. Они угощали меня яблоками, бросали мне в карманы конфеты, а кто-то даже выстрогал из дикой сирени пистолет. Люди из сна смешались с людьми, которых я встречал на дороге, в поле. Теперь, раньше, чем уснуть, я думал, кем во сне я предстану перед своим другом. Для него под подушку я спрятал отпустовый свисток, а в клетке из ивовых прутьев держал прирученную галку. Когда утром мы встречались на пастбище, у меня не было смелости спросить, был ли я у него ночью и что ему принёс. А из моих снов всё больше и больше приходило ребят – оборванных, не умытых, с царапинами на руках и лице, ибо они играли на пастбище в ивовых кустарниках. Ребята были очень реальные, похожие на себя, настоящих, потому что те, во сне, стояли на обочине какой-то дороги, словно за бледно-жёлтой дымкой. Не смею утверждать, что последние были лучше одеты и меньше исцарапаны. Те и другие смешались. Приходили играть в лапту, в трясогузку, качаться на ветках ив, на высоких тополях мастерить аистовые гнезда для своих ровесниц и купаться, купаться с утра до ночи в широко разлившейся речке Дунайце. Я знал, как их зовут, какой они хлеб едят. Мне также было известно, какой нужно, так сказать, бросить камень в их весеннюю воду, чтобы они начали драться до потери пульса. Но это знание було ещё полусонное, лишь попытка, находящаяся в укромных перелесках – своеобразное приспособленчество к покинувшим мой сон ровесникам, которые желали меня втянуть в свой круг. Только значительно позже они обнаруживали свою сущность. Например, поговорками, сложившимися на протяжении жизни многих поколений. Всё грязное, плохие прозвища, брань переходило от отца к сыну, от матери к дочери. Это был тот забор, что отделял людей сна от реальных людей. Правда, были они очень похожи. Но как только реальные люди начинали говорить, люди сна отходили в свои тихие, как весенние воды, сады. Мне нравились те и другие. Людям сна я приклеивал усы, отрывал пуговицы на жилетках, поворачивал задом наперёд шляпы. Они всё это воспринимали с таким же неудовольствием, как собаки, когда их тянут за хвост или дергают за уши. Но меня никогда не отталкивали руками. В то же время люди настоящие были совершенно иными. Всё исходящее от них следовало воспринимать спокойно и с улыбкой. После этого можно было пригнуть им на колени, и они, дрыгая ногами, мурлыкали старую, пропахшую сенокосами песенку: « Гоц, гоц, гоцана, поедем на сена». Бывало, позволяли, чтобы им в уши или нос вставляли соломинки. При этом смешно вертели головами и морщили носы, словно после слёз и рыданий их задобрено сном. Но, как правило, они были неприступными и грозными, как дворняги, в полдень пляшущие возле будки. Тогда нельзя нам было даже играться со штанинами, пролазить между расставленными ногами. В нашем представлении одна нога была сеновалом, а другая – близко стоящим домом. Между домом и сеновалом пахло жнивьем. Нас, так несвоевременно желающих поиграть, клали на колени и, как говорилось, выбивали красного петушка. Но и это не было самым худшим. Особенно, когда перемешивалось приятное с назойливым. По этой причине люди моего сна, неподвижные особи, полностью уступили место людям реальным. Они попросту как-то ночью ушли от меня, забрав с собой иллюзорные игрушки. Я не скажу, что не тосковал по ним. Ведь они ко мне были так добры. Хотя их доброта была словно лес, вышитый морозом на оконных стёклах.
————————-
* солтыс – сельский староста.
** имеется ввиду Винценты Витос(1874—1945) — выдающийся польский политик.
*** известный в Польше сберегательно-кредитный кооператив.
**** оберек – польский народный танец.
С польского перевел Сергей ГУПАЛО.
.
Tadeusz Nowak
Wychodzenie ze snu
Początkowo przychodził do mnie jedynie staruszek. Zbliżał się do łóżka powolutku na rękach, pomiędzy którymi błyszczała wypolerowana jak dzban głowa. Widocznie jeszcze się nie odzwyczaił od podkręcania wąsów, a nie mogąc tego z natury rzeczy czynić, poruszał nimi w górę i w dół, udając z dużym powodzeniem wiślanego suma. Później przychodzili inni. Zostawiali pod moją poduszką to jabłko, to piernik, to wyciętą z dzikiego bzu pukawkę. Budziłem się wcześnie. Zaglądałem pod poduszkę. Ale nie było ani jabłka, ani piernika, ani pukawki. Spoglądałem podejrzliwie na młodszego brata. Czyżby wiedział o odwiedzających mnie nocą i ściągał spod poduszki przeznaczone dla mnie podarunki? Wszystko wyjaśniło się dopiero wtedy, kiedy pijanemu ojcu śniła się malowana skrzynia pełna dukatów. Zerwał się ze snu z radosnym okrzykiem, wszystkich pobudził i kazał szukać ze świecą owej skrzyni po kątach. Skrzyni oczywiście nie znaleziono. Ale z domu zrobiło się piekło. Ojciec wrzeszczał na matkę, że skrzynię potajemnie wyniosła do swoich rodziców, a on do końca życia pozostanie dziadem. Matka daremnie tłumaczyła ojcu, że jest pijany, a skrzynia była jedynie sennym widziadłem. Od tej pory codziennie przed zaśnięciem mówiłem o jedną zdrowaśkę więcej, żeby mi się tylko nie przyśniła skrzynia. Od tego też czasu wiedziałem, że mój dziadek nie jest z naszej wsi, że pochodzi z drugiej wsi zwanej Snem. A chodzi na głowie jedynie dlatego, że cała wieś nie wie, jak ma chodzić. Jednak nadal nie wszystko było dla mnie jasne. Bo jeśli dziadek jest z drugiej wsi, a wszyscy z tej wsi nie wiedzą, jak mają chodzić, to czemu przychodzą do mnie i zostawiają mi podarki? Wiedziałem wprawdzie, że mają bardzo głupiego sołtysa, który znany był z tego, że wydał zarządzenie, aby konie zamiast sieczką karmiono wyłącznie owsem. Czyżby mnie chcieli ugłaskać podarkami i wybrać sołtysem? Nie słyszałem wszelako, żeby dzieci zostawały sołtysami. I byłbym jeszcze długo się turbował, gdyby nie kilka wesel hucznie tańcowanych z okazji połączenia się kilku naszych dziewuch z parobkami tamtej wsi. Od tej pory pomiędzy obydwiema wsiami nastąpiła zgoda. Wsi zwanej Snem dano od nas sołtysa, a mieszkańcy wsi Sen z wdzięczności zaczęli chodzić normalnie, jak wszyscy ludzie. Mogłem to sprawdzić na sobie. Mój dziadek od tej pory zjawiał się u mnie na nogach. Przestał poruszać rybio wąsami, inni też przestali przynosić podarunki. Rozprawiali natomiast przez całą noc o Witosie i o Kasie Stefczyka. Zaczęli mi się nudzić. Zjawiali się coraz rzadziej. Aż pewnej nocy przyszedł tylko staruszek. I to niecały. Do kolan jedynie. Ale za to ubrany kolorowo w krakowską czapkę z pawimi piórami i w białą, wyszywaną w kwiatki ślazu, sukmanę. Tańczył nade mną, jak obłok uwiązany na sznurku, ale nie przytupywał. Nie miał butów. Na moje spojrzenia od kolan w dół odpowiadał podkręcaniem wąsa. To mi wtedy wystarczało. Buty przestały mnie interesować, zwłaszcza że sam ganiałem boso i stopy miałem tak stwardniałe, że w kościele oglądano się za mną, jak za stąpającym po stajni nowo narodzonym źrebiątkiem. Takie stopy miały jednak tę zaletę, że kiedy moja rówieśnica z naprzeciwka przewracała mnie na wznak i dobierała się do moich pazuch, wystarczyło mi użyć moich nóg, a odchodziła z płaczem, unosząc w dłoniach małe dynie pośladków. Tak więc nie doczekałem się butów u mojego dziadka. Nie pamiętam też, kiedy zmarł i wyszedł z mojego snu. Nie wiem również, czy wchodząc do raju oberkiem miał buty, czy też nadal tańcował na przyboś. Sam powolutku wychodziłem ze snu. Niespodziewanie spotkałem moich z dawien dawna znajomych. Dawali mi jabłko, wsuwali mi do kieszeni cukierka, a nawet jeden z nich wystrugał mi z dzikiego bzu pukawkę. Pomieszali się moi ludzie senni z ludźmi spotykanymi na drodze, w polu. Teraz sam obmyślałem przed zaśnięciem, z czym się zjawię we śnie mojemu koledze. Chowałem dla niego pod poduszkę odpustowy gwizdek, w klatce z wiklinowych prętów trzymałem oswojoną kawkę. Gdyśmy się rankiem spotykali na pastwisku, nie śmiałem go jednak zapytać, czy byłem u niego nocą i co mu przyniosłem. A z moich dawnych snów wychodziło coraz więcej chłopców. Przychodzili do mnie obdarci, nie umyci, z zadrapaniami na rękach i na twarzy od wiklinowych pastwisk. Byli do siebie podobni, z tym że tamci senni stali na uboczu, jakby zaciągnięci płowym dymem niebios. Ale nie sądzę, aby poza tym dymem byli lepiej ubrani i mniej podrapani. Jedni i drudzy pomieszali się ze sobą. Przychodzili grać w palanta, w kliszkę, huśtać się na związanych gałęziach dwóch pobliskich wierzb, wyplatać na wysokich topolach bocianie gniazda dla swoich rówieśnic i kąpać się, kąpać od świtu do nocy w szeroko rozlanym Dunajcu. Znałem ich imiona, wiedziałem, jaki jedzą chleb. Wiedziałem też, jaki trzeba rzucić kamień w ich wiosenną wodę, aby zaczęli kipieć, zaciskać pięści i bić się do utraty tchu. Ale to była jeszcze wiedza półsenna, dopiero próbowana w ustronnych zagajnikach, dopasowywana do tych, którzy opuścili mój sen, aby mnie wrzaskliwie obskoczyć i wciągnąć w swój krąg. Dopiero znacznie później dobieraliśmy się do siebie powiedzonkami obmyślonymi przez kilka pokoleń dorosłych. Gnojówki, cebry pomyj, parszywe przydomki, zafajdane wyzwiska przechodziły z ojca na syna, z matki na córkę. I to były te opłotki, które oddzielały moich ludzi sennych od ludzi rzeczywistych. Wprawdzie byli do siebie podobni, spoglądali na siebie z sąsiadujących ze sobą ogródków, ale wystarczyło, aby ludzie rzeczywiści rozchylili usta, ludzie senni odchodzili w czekające na nich ciche, jak wiosenne wody, sady. Mnie podobali się jedni i drudzy. Ludziom sennym dodawałem wąsy, obrywałem guziki u kamizelki, przekręcałem kapelusz. Stali i przyjmowali wszystko z tym skrzywieniem, jakie mają psy pociągane za ogon i tarmoszone za uszy. Ale stali nie odpędzająć się ode mnie rękami. Natomiast ludzie rzeczywiści byli zupełnie inni. To od nich trzeba było wszystko przyjmować ze spokojem i uśmiechem. Potem wskakiwało się im na kolana, a oni podrygując nogami, mruczeli tę starą, pachnącą sianokosami piosenkę: hosiana, hosiana, pojedziemy do siana. Pozwalali też czasem wsadzać sobie słomkę do uszu i do nosa. Kręcili przy tym pociesznie głową, jakby ich po płaczu ugłaskiwano do snu i marszczyli nos. Ale zazwyczaj byli nieprzystępni i groźni, jak psy tańczące przed południem na budzie. Wtedy nie wolno nam było się nawet bawić w zochabę, to jest przelatywać pomiędzy ich z lekka rozchylonymi nogami. Jedna z nóg miała wyobrażać słomianą stodołę, druga ciasno koło stodoły postawiony dom. Zapach pomiędzy domem a stodołą był podobny do zapachu nogawek, zwłaszcza w czasie żniw i młocki. Przechylali nas wtedy na te tak słodkie kolana, i jak to powiadali, wybijali z nas czerwonego kogucika. Ale nawet to nie było najgorsze. Zwłaszcza że przyjemność umieli zręcznie mieszać z dokuczliwością. Z tych też powodów moi senni, nieruchomi ludzie ustąpili całkowicie miejsca ludziom rzeczywistym. Po prostu pewnej nocy wynieśli się ode mnie, zabierając ze sobą swoje złudne zabawki. Nie śmiałbym jednak zaprzeczyć, że nie tęskniłem do nich. Byli przecież dla mnie tak dobrzy, chociaż ich dobroć była jak las wyszywany na okiennych szybach przez mróz.
